Per englais datti la bellischma moda da dir «to spill some tea», «sponder in pau té», che munta atgnamain nagut auter che «dar in pau la bucca dad insatgi ni insatge», pia da baterlar ni bagliaffar. I para evident, cun quai che té è enconuschentamain la bavronda naziunala dals englais, da modifitgar la moda da dir in pau per ils rumantschs, per exempel da dir «sponder in pau incarom», ni «sponder in pau café fertic».
Ma sco adina cun translaziuns n’è quai betg uschè simpel. Era sch’i para uschia na deriva la moda da dir betg or da la tradiziun dal afternoon-tea dals roials en la Britannia, sco ina curta retschertga d’internet ha mussà. Ella deriva or da la scena da drag, also or da quella scena en la quala per il solit umens sa tra-vestgeschan sco dunnas stravagadas. Quella scena è tranter auter era enconuschenta per lur gieus da pleds, tge che sa mussa savens gia en ils nums ch’ils umens dattan a lur alter egos. Exempels fissan Hannah Conda (Anaconda), Kita Mean (Ketamin) ni era Penny Tration – qua na dovri tegn’jau nagina explicaziun, quai è gia explicit avunda.
«Tea» na deriva pia betg da té, mabain dal bustab T che stat per «truth», «vardad». Quai fa natiralmain anc pli interessanta la moda da dir, cun quai ch’i vegn uschia implitgà che quai che suonda a la frasa «sponder in pau té» è propi la vardad, auter che per exempel tar la locuziun «dar la tecca». Gliez è natiralmain era interessant, ma igl ha halt adina in tif in pau negativ. Bun. Schainsa pia ch’jau haja da sponder in pau té. Schainsa per exempel ch’jau haja udì ch’ils dus schefs da las duas pli impurtantas interpresas rumantschas prendian lecziuns en cultura e lingua rumantscha tar in rumantschun ch’è tranter auter enconuschent per sia BUNISCHMA enconuschientscha dal rumantsch – e dal reminent era dal englais – Big Apple, il grond mail, navair?
Cun la frasa «sponder in pau té» implitgesch jau, che quai ch’jau hai gist raquintà saja era la vardad – e betg mo ina fama, tschantschas, bagliaffas, ni uschia. Jau implitgesch ch’i saja propi uschia che la Rumantschia haja mumentan dus umens a la testa che n’han nagina idea da la Rumantschia, talmain nagina idea ch’els ston prender lecziuns davart nossa istorgia, nossa cultura e las persunas che furman tut quai. Quai na fiss per se gea anc betg in té uschè picant, atgnamain èsi gea positiv che dus umens lessan anc sa scolar en la vegliadetgna pli avanzada – tar in scolast dal reminent ch’è d’ina vegliadetgna anc pli avanzada.
Ma sch’ins less anc in schuss en quest té, ch’è gia vegnì spunderlà, lura pudess ins agiunscher ch’igl è tar la nominaziun dad omadus schefs vegnì proclamà tge AVANTATG ch’i saja, ch’els na derivian betg or da la petta rumantscha. Ussa pari pia tuttina betg dad esser ina tala avantatg, uschiglio na stuessani betg ir a scola tar in scolast che n’è betg mo or da la petta, mabain in che s’auda quasi tar la crème de la crème da la petta, tar il confect. Nagin pesch magher, na, plitost in dals gronds peschs en il puz. Ed uschia vegn or da quest té spunderlà spert in café fertic. Lez va era meglier cun la petta.